ครรภ์เป็นพิษ (Preeclampsia) คือภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นระหว่าง การตั้งครรภ์ ซึ่งถือว่าเป็นภัยเงียบที่อาจคุกคามชีวิตของคุณแม่และทารกในครรภ์ หากไม่ได้รับการดูแลอย่างถูกต้องและทันเวลา ความรู้และความเข้าใจเกี่ยวกับครรภ์เป็นพิษจึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง โดยเฉพาะสำหรับผู้ที่อยู่ในช่วง การตั้งท้อง หรือวางแผนการตั้งครรภ์ในอนาคต
ครรภ์เป็นพิษคืออะไร?
ครรภ์เป็นพิษ คือภาวะที่เกิดขึ้นหลังจากอายุครรภ์ 20 สัปดาห์ขึ้นไป โดยมีลักษณะเด่นคือความดันโลหิตสูงร่วมกับการมีโปรตีนในปัสสาวะ ซึ่งแสดงถึงการทำงานที่ผิดปกติของไต อาการเหล่านี้ไม่ได้เป็นเพียงปัญหาเล็กน้อย แต่สามารถพัฒนาไปสู่ภาวะที่อันตรายถึงชีวิตได้ เช่น ลมชักจากครรภ์เป็นพิษ (Eclampsia) หรือภาวะรกลอกตัวก่อนกำหนด
แม้ครรภ์เป็นพิษจะเกิดขึ้นได้ในหญิงตั้งครรภ์ทุกคน แต่มีปัจจัยเสี่ยงบางประการที่เพิ่มโอกาสของการเกิดภาวะนี้ เช่น การตั้งครรภ์ ครั้งแรก การตั้งครรภ์แฝด หรือมีโรคประจำตัว เช่น ความดันโลหิตสูง เบาหวาน หรือโรคไตเรื้อรัง
สาเหตุของครรภ์เป็นพิษ
ถึงแม้ว่าทางการแพทย์จะยังไม่สามารถระบุสาเหตุที่แน่ชัดของครรภ์เป็นพิษได้ แต่มีสมมุติฐานว่าภาวะนี้เกิดจากการทำงานที่ผิดปกติของรก ซึ่งทำให้เลือดไม่สามารถไหลเวียนไปยังทารกได้อย่างเพียงพอ โดยเฉพาะในช่วงไตรมาสที่สองและสามของ การตั้งท้อง ส่งผลให้ร่างกายของแม่ตอบสนองต่อความผิดปกตินี้ด้วยการเพิ่มความดันโลหิต และส่งผลต่อการทำงานของอวัยวะสำคัญหลายส่วน
ปัจจัยเสี่ยงเพิ่มเติมที่พบในประเทศไทย ได้แก่:
- การตั้งครรภ์ในวัยรุ่นหรืออายุเกิน 35 ปี
- ประวัติการตั้งครรภ์ที่มีภาวะแทรกซ้อนมาก่อน
- ภาวะน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน
- โรคประจำตัว เช่น โรคภูมิแพ้ตนเอง (Lupus)
อาการของครรภ์เป็นพิษ
อาการของ ครรภ์เป็นพิษ มีได้หลายรูปแบบ ตั้งแต่ไม่แสดงอาการเลย จนถึงมีอาการรุนแรง ซึ่งคุณแม่ควรหมั่นสังเกตตัวเองอย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะในช่วงปลายไตรมาสที่สองจนถึงไตรมาสสุดท้ายของการตั้งครรภ์
อาการที่พบบ่อย ได้แก่:
- ความดันโลหิตสูงมากกว่า 140/90 mmHg
- โปรตีนในปัสสาวะ (Proteinuria)
- บวมผิดปกติ โดยเฉพาะที่หน้า มือ และเท้า
- น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นมากผิดปกติในเวลาอันสั้น
- ปวดหัวรุนแรงและต่อเนื่อง
- สายตามัว มองเห็นแสงวูบวาบ หรือเห็นจุดดำ
- เจ็บชายโครงด้านขวา คลื่นไส้ อาเจียน
- ปัสสาวะน้อยหรือไม่มีเลย
ในกรณีที่อาการเหล่านี้รุนแรงขึ้นโดยไม่ได้รับการดูแลในทันที สามารถเกิดภาวะ ครรภ์เป็นพิษ รุนแรง (Severe Preeclampsia) นำไปสู่ภาวะลมชักจาก ครรภ์เป็นพิษ (Eclampsia) ซึ่งเป็นภาวะฉุกเฉินที่ต้องได้รับการรักษาโดยด่วน
ภาวะแทรกซ้อนของครรภ์เป็นพิษ
ครรภ์เป็นพิษ สามารถส่งผลกระทบรุนแรงได้ทั้งต่อแม่และทารกในครรภ์ สำหรับคุณแม่ อาจเกิดภาวะ:
- ตับหรือไตทำงานล้มเหลว
- เกล็ดเลือดต่ำ (Thrombocytopenia)
- ภาวะ HELLP (Hemolysis, Elevated Liver enzymes, Low Platelet count)
- ภาวะน้ำท่วมปอด
- ลมชักหรือหมดสติจากภาวะ Eclampsia
ในส่วนของทารก:
- การเจริญเติบโตช้าในครรภ์ (IUGR)
- ขาดออกซิเจน
- คลอดก่อนกำหนด
- รกลอกตัวก่อนกำหนด ซึ่งอาจทำให้เสียชีวิตในครรภ์ได้
การดูแลอย่างใกล้ชิดและการวางแผนคลอดที่เหมาะสมจะช่วยลดโอกาสการเกิดภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้ได้มาก
การวินิจฉัยและการดูแล
การวินิจฉัย ครรภ์เป็นพิษ ทำได้โดยการตรวจความดันโลหิต ตรวจปัสสาวะ และการตรวจเลือดเพิ่มเติม เช่น การทำงานของตับ ไต และเกล็ดเลือด หากพบภาวะความดันโลหิตสูงและโปรตีนในปัสสาวะ แพทย์จะพิจารณาให้การวินิจฉัยว่าเป็นครรภ์เป็นพิษ
การดูแลขึ้นอยู่กับความรุนแรงของภาวะและอายุครรภ์
- สำหรับผู้ที่อาการไม่รุนแรง แพทย์อาจให้พักผ่อนอยู่ที่บ้าน ควบคุมอาหาร และนัดติดตามอาการเป็นระยะ
- ในกรณีที่อาการรุนแรงหรืออายุครรภ์ใกล้ครบกำหนด แพทย์อาจพิจารณาให้ยาควบคุมความดัน และวางแผนให้คลอดก่อนกำหนดเพื่อความปลอดภัย
- การนอนโรงพยาบาลอาจจำเป็นในผู้ที่ต้องได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะหากมีภาวะเสี่ยงของ Eclampsia คือลมชักจากครรภ์เป็นพิษ คือปัจจัยที่เพิ่มโอกาสที่หญิงตั้งครรภ์ซึ่งมีภาวะครรภ์เป็นพิษ จะพัฒนาไปสู่ภาวะรุนแรงที่มีอาการชัก ซึ่งเป็นภาวะฉุกเฉินทางสูติศาสตร์และอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ทั้งแม่และทารกในครรภ์
การป้องกันครรภ์เป็นพิษ
แม้จะไม่สามารถป้องกัน ครรภ์เป็นพิษ ได้ 100% แต่สามารถลดความเสี่ยงได้ด้วยการดูแลสุขภาพก่อนและระหว่าง การตั้งท้อง ดังนี้:
- ฝากครรภ์อย่างสม่ำเสมอเพื่อตรวจคัดกรองอาการผิดปกติแต่เนิ่นๆ
- ควบคุมโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง
- รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ หลีกเลี่ยงอาหารเค็มจัด
- รักษาน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
- ออกกำลังกายเบา ๆ อย่างสม่ำเสมอ เช่น เดิน โยคะสำหรับคนท้อง
- หลีกเลี่ยงความเครียด พักผ่อนให้เพียงพอ
ครรภ์เป็นพิษกับการตั้งครรภ์ในประเทศไทย
ในประเทศไทย ครรภ์เป็นพิษ เป็นหนึ่งในสาเหตุสำคัญของการเสียชีวิตของหญิงตั้งครรภ์ โดยเฉพาะในกลุ่มที่ไม่ได้รับการฝากครรภ์หรือขาดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการดูแลตัวเองในระหว่างตั้งครรภ์
จากข้อมูลของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข แนะนำให้หญิงตั้งครรภ์ฝากครรภ์ตั้งแต่ระยะเริ่มต้น และเข้ารับการตรวจตามกำหนดอย่างสม่ำเสมอ เพื่อให้สามารถตรวจพบครรภ์เป็นพิษได้ในระยะเริ่มต้น และได้รับการดูแลอย่างทันท่วงที
สรุป
ครรภ์เป็นพิษ เป็นภาวะที่อันตรายแต่สามารถรับมือได้หากคุณแม่มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับภาวะนี้อย่างถูกต้อง การฝากครรภ์อย่างสม่ำเสมอ การดูแลสุขภาพอย่างใกล้ชิด และการสังเกตอาการของตัวเองอยู่เสมอเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้การตั้งครรภ์ เป็นไปอย่างปลอดภัย และนำไปสู่การคลอดที่มีคุณภาพ ทำให้สุขภาพดีและปลอดภัยทั้งสำหรับคุณแม่และทารก